Zartir lao

"Զարթի՛ր, լաօ"
Song
English title Zartir lao
Written Fahrat
Published 1890s
Language Armenian

"Zartir lao" (Armenian: Զարթի՛ր, լաօ) is a popular Armenian folk song. Created in the 1890s, it praises the prominent fedayi leader Arabo and is a wake up call for struggle against the Turks.

Origin

Arabo, the hero of Zartir lao.

The song was originally written by Fahrat, an Armenian ashugh from Mush. The song's hero is Arabo, the famed fedayi, who is now presented as a symbol of the Armenian liberation movement. He mainly operated in Mush Plain and Sasun. In 1893, while returning from Caucasus, his group was surrounded in a gorge near Bulanikh. Everyone in his group was killed, including Arabo himself.[1][2]

Over time its connection to Arabo's death was forgotten. This was traced in the evolution of the song's title: "Arabo's song" («Արաբոյի երգ»),[3] "Brave Arabo's song" («Քաջ Արաբոյի երգ»),[4] "Msheti's song" («Մշեցու երգ»),[5] "Zartir lao" («Զարթիր լաօ»),[6] etc.

Composition

The song is stylistically similar to other traditional Armenian lullabies, but with an purpose of a wake up call. The mother is the central character. She tells her son about the miserable conditions of Armenians and calls him for a military struggle against the Turks. The mother points out Arabo as an example for her son to enlist as a fedayi for the liberation of Armenia. The song's tone is revealed with the doublet line «զարթիր լաօ, մեռնիմ քեզի» ("wake up my dear son, I'll die for you"), which is a call for struggle to all Armenians.

Recorded versions

External video
KOHAR - Zartir, Lao - All Time Armenian Favorites on YouTube
23 January 2012, a group of Armenians sings "Zartir lao" in front of the French Senate, after it passed the genocide law on YouTube

In popular culture

Lyrics

Muş is in southeastern Turkey.
Mush
Mush (Moush), now Muş in modern Turkey

This one is the most common versions of the song lyrics in Armenian, its transliteration and the English translation:[9]

Armenian Latin transcription English translation
Խուժան ասկյար զօրք է ժողուէր
Եկեր Մշոյ դաշտն է պատել
Սուլթան կուզէ ջնջել մըզի,
Զարթի՛ր լաօ, մռնիմ քըզի:
Խեղճ Մշեցին մեռաւ լալով,
Օտար երկիրներ ման գալով.
Մեռաւ թուրքի պարտքը տալով,
Զարթի՛ր լաօ, մռնիմ քըզի:
Ինչ անիծեմ թուրք ասկյարին
Որ սպաննեց ջոջ Ափօյին.
Մեր յոյսը թողեց օրօրոցին,
Զարթի՛ր լաօ, մռնիմ քըզի:
khuzhan askyar zork e zhoghovel
yekel msho dashtn e patel
sultan kuze jnjel mezi
zartir lao mernim kezi
kheghj mshetsin merav lalov
otar yerkêrner man galov
merav turkin partkê talov
zartir lao mernim kezi
inch anitsem turk askyarin
vor êspanets joj apoyin
mer huys toghets ororotsin
zartir lao mernim kezi
Mobs of soldiers have gathered
And surrounded the plain of Moush.
The sultan wants to wipe us off,
Awake, my son, I die for you.
Poor Moushetsi died drowned in tears,
Died walking through foreign lands,
Died paying taxes to the Turk.
Awake, my son I die for you.
What shall I say to curse the Turk soldier
Who killed our own chief Arabo
And left our hopes in the cradle
Awake, my son, I die for you.

Other variants

Many variants of the song exist nowadays.

«Քաջ Արաբոյի երգը»[10]

Գրող տանի քուրդ Աբոյին,
Սպաներ է ջոջ ափոյին,
Իլլաջ մացեր Արաբոյին,
Զարթի՛ր լաո, մըռմիմ քըզի:

Չուր ե՞բ մնամ էլու դռներ,
Էրթամ գտնեմ զիմ խեղճ գառներ,
Ջրեմ զիմ բոսընի ծառներ,
Զարթիր՛ լաո, մըռնիմ քըզի:

Դեն իրիշկե գալող ո՞րն է,
Քաջ Արաբո բաղդավորն է,
Կարմիր իրցանց զինվոր է,
Զարթի՛ր լաո, մըռնիմ քըզի:

Խեղճ մշեցին մեռավ լալով,
Հեռու երկրներ ման գալով,
Մեռավ թուրքի պարտքեր տալով.
Զարթիր՛ լաո, մըռնիմ քըզի:

Ելեք կայնե՛ք, կտրիճ Խերան,
Ոտով գացե՛ք առաջ ուրան,
Սալլաթ Մեհրու բաժին խուրբան,
Զարթի՛ր լաո, մըռնիմ քըզի:

Սեֆի՛լ, շիվար մացած ձագեր,
Էղած անտեր, բնավեր խավքեր,
Տե՛ր դու փրկե, պահե ճըժէր,
Զարթի՛ր լաո, մըռնիմ քըզի:

«Մշեցու երգը»

Չուր ե՞րբ մնանք զէլու դռներ,
Երթամ գտնիմ զիմ խեղճ գառներ,
Սււքեմ զիմ պախչայիս ծառներ,
Զարթի՛ր լաո, մռնիմ քզի:

Խըղք մշեցին մեռավ լալով,
Օտար երկրներ մանգալով,
Մեռավ թուրքի պարտքը տալով,
Զարթի՛ր լաո, մռնիմ քզի:

Գրող տանի քուրդ Հատոյին,
Որ չսպաններ ջոջ Ափոյին,
Իլաճ մացեր Արաբոին,
Զարթի՛ր լաո, մռնիմ քզի:

Դեն իրիշկե՝ գալող ո՞րն ա,
Քաջ Արաբո բաղդավորն ա,
Կարմիր իրիցանց զինվորն ա,
Զարթի՛ր լաո, մռնիմ քզի:

«Մշեցու մոր օրորոցային երգը»

Խուժան ասկեր զգեզ պաշարե,
Մոր ու մանգան ծեռվին կապե,
Մըգա գիկա սըրե մըզի,
Զարթնիր, լաո, մեռնիմ քեզի:

Էլի վերունք թվանք, զոռվել,
Հըդ թուրքերուն գուզիմ կռվել,
Սուլթան գուզե ջնջը մըզի,
Զարթնիր, լաո, մեռնիմ քըզի:

Ի՞նչ անիծեմ թուրք ըսկարին,
Որ ըսպանեց մեծ ապոյին,
Զմըր հուս թողեց վըր օրորոցին,
Զարթնիր, լաո, մեռնիմ քըզի:

Խեղճ մշեցին մեռավ լալով:
Օտար երկրներ ման գալով,
Մեռավ խըլխի պարտքը տալով,
Զարթնիր, լաո, մեռնիմ քըզի:

Չուր ե՞րբ մնամ էլու դռներ,
Էրթամ գըտնիմ զիմ խեղճ գառներ,
Զուքիմ զոիմ բախչան ու ծառներ,
Զաթնիր, լաո, մեռնիմ քըզի:

«Մշեցու երգը»

Խեղճ մշեցիք մնացին լալով,
Երկրե-երկիր ման գալով,
Մեռան թուրքին հարկ տալով,
Զարթնի՛ր, լաո, մեռնիմ քեզի:

Զարթնի՛ր, զարթնի՛ր, գնա Սասուն,
Գնա Սասուն, օգնե հայուն:

Բոբիկ ոտքով չուր Ախթամար,
Ելնեմ երթամ հայու համար,
Ձեր օգնական սուրբ տիրամայր,
Զարթնի՛ր, լաո, մեռնիմ քեզի:

Գրողը տանի քուրդ Հասոյին,
Որ սպանել է ջոջ Ափոյին,
Էլ ճար չմնաց Արաբոյին,
Զարթնի՛ր, լաո, մեռնիմ քեզի,
Զարթնի՛ր, զարթնի՛ր, գնա Սասուն,
Գնա Սասուն, օգնե հայուն:

See also

References

  1. ↑ (Armenian) «Մուրճ», 1895, համար 7, 1017-1018
  2. ↑ (Armenian) «Հայ ժողովրդի պատմություն», հատոր 6-րդ, էջ 238-240
  3. ↑ (Armenian) Ա. Բրուտյան, 1898, էջ 95-96
  4. ↑ (Armenian) Ա. Մխիթարյան, էջ 39-40
  5. ↑ (Armenian) «Վազգեն» երգարան, էջ 316
  6. ↑ (Armenian) «Ծաղկեփունջ» երգարան, Թիֆլիս, 1907, էջ 141
  7. ↑ «Զարթիր, Լաո». երգը կատարում են Զարուհի Փոստանջյանը և Րաֆֆի Հովհաննիսյանի համակիրները (տեսանյութ) (in Armenian). 168 hours. 21 February 2013. Retrieved 8 March 2013.
  8. ↑ 8 March 2013 protests
  9. ↑ "Զարթիր լաո" (PDF). Arak-29 Charitable Foundation. Retrieved July 15, 2012.
  10. ↑ Garabedian, Kerovbe. The Songbook of Daron,1930, p. 39
This article is issued from Wikipedia - version of the Wednesday, December 02, 2015. The text is available under the Creative Commons Attribution/Share Alike but additional terms may apply for the media files.